Wat is en doet het supplement C60? - Over voeding en gezondheid (2024)

Naast diamant en grafiet is er nog een derde verschijningsvorm van koolstof, namelijk fullereen. Het bekendste fullereen is C₆₀. Het kleine molecuul heeft verschillende gunstige eigenschappen en wordt daarom toegepast in onder andere de (nano)elektronica-, chemische-, cosmetische-, farmaceutische- en voedingssupplementenindustrie. De farmaceutische- en voedingssupplementenindustrie hebben interesse in C₆₀ omdat het een antioxidant is en dus de oxidatieve stress en de daarmee samenhangende aandoeningen en ziekten zou kunnen bestrijden. Zo zijn er voedingssupplementen met C₆₀ die uiteenlopende gezondheidsvoordelen zouden hebben. Het meest bekende is het verlengen van de levensduur wat gebaseerd is op een rattenstudie. Wat is C₆₀precies en hoe sterk is het bewijs voor de gezondheids- en levensduurverlengende claims die gemaakt worden?

Fullerenen
De ontdekking van C60
Er zijn verschillende vormen van C60
C60 als antioxidant
4.1 Is C60 172 keer krachtiger dan vitamine C?
4.2 Heeft C60 een ORAC-waarde van 750.000?
C60als voedingssupplement en huidverzorgingsproduct
5.1 C60als voedingssupplement
5.2 C60als huidverzorgingsproduct
Vrije radicalen en oxidatieve stress
Beschermen antioxidanten tegen ziekten?
Is er bewijs voor de gezondheidsvoordelen van C60?
8.1 Studies in mensen
8.2 Studies in dieren
8.2.1 Verlengt C60 de levensduur?
8.2.2 Hoeveel C60zou een mens moeten nemen?
8.2.3 Helpt C60 bij andere gezondheidsproblemen?
8.3 Contact met Chris Burres
Zijn er ook nadelen en onduidelijkheden?
9.1 C60 opgelost in olie
9.2 Derivaten van C60

Samenvatting en conclusie

Fullereen is naast grafiet en diamant de derde verschijningsvorm van koolstof.
Het bekendste fullereen is C₆₀, dat de vorm heeft van een voetbal en verschillende gunstige eigenschappen heeft. Het wordt daarom gebruikt in onder andere de elektronica-, chemische, cosmetische, farmaceutische- en voedingssupplementenindustrie.
Drie onderzoekers hebben in 1985 per toeval C₆₀ ontdekt waar ze in 1996 de Nobelprijs voor de Scheikunde voor hebben gekregen.
Er zijn inmiddels verschillende varianten van C₆₀:
- C₆₀ puur
- C₆₀ opgelost in een plantaardige olie (meestal olijfolie). Deze vorm wordt tot nu toe het meest gebruikt in voedingssupplementen.
- C₆₀ opgelost in water. Deze vorm lijkt door de wateroplosbaarheid meer toekomst te hebben.
- C₆₀ waaraan chemische groepen zijn gebonden om de eigenschappen te verbeteren. Dit zijn C₆₀derivaten en het meeste wetenschappelijk onderzoek is daarnaar gedaan.
De farmaceutische- en voedingssupplementenindustrie hebben interesse in C₆₀ omdat het een antioxidant is. Het zou de oxidatieve stress kunnen verminderen en de daarmee de gezondheidsproblemen die daarmee zijn geassocieerd.
In Nederland is het (nog) relatief onbekend, maar in Amerika zijn er verschillende voedingssupplementen met C₆₀.De prijs van een flesje C₆₀ in olijfolie varieert, maar €40,- per 100 ml is niet ongewoon. Het algemene advies om dagelijks 5 ml van een voedingssupplement met C₆₀ te nemen dat is opgelost in een plantaardige olie.
Wanneer je leest over C₆₀ als voedingssuppplement ontkom je bijna niet aan de claim dat het de levensduur kan verlengen. Daar lijkt bijna alles op te zijn gestoeld. Dit is gebaseerd op één kleine studie in ratten. Daarin is gevonden dat C₆₀, opgelost in olijfolie de levensduur met 90% verlengde vergeleken met de controlegroep. Vertaald naar mensen toe zou iemand van 80 kg dan dagelijks 27,5 ml moeten nemen (228 kcal). Wellicht dat daarom de dosering op 5 ml/dag is gesteld. Twee latere studies hebben deze resultaten overigens niet kunnen bevestigen.
Er zijn geen studies in mensen gedaan waarin gekeken is naar de gezondheidseffecten van C₆₀ als voedingssupplement.
Er zijn twee kleine studies in mensen gedaan waarin gekeken is naar het effect van een huidverzorgingsproduct met C₆₀ (LipoFullerene) op acne en rimpels. Eén daarvan was met een placebogroep en de andere had geen controlegroep. Beide laten positieve resultaten zien, maar dat is te mager om conclusies te kunnen trekken.
Naar de veiligheid van C₆₀ is nog maar weinig onderzoek gedaan. Onduidelijk is wat de langetermijneffecten bij herhaaldelijk gebruik zijn.
Geconcludeerd kan worden dat er onvoldoende bewijs is om iets zinvols te kunnen zeggen over de effectiviteit en veiligheid van C₆₀in voedingssupplementen en huidverzorgingsproducten. Voor de gezondheidsclaims die gemaakt worden is geen of onvoldoende bewijs.

1. Fullerenen

Fullerenen zijn de derde verschijningsvorm (allotroop) van koolstof, naast grafiet en diamant. Ze kunnen uit een verschillend aantal koolstofatomen bestaan en hebben de vorm hebben van een buis, bal of ellips met een holle kern. Van nature komen ze voor in roet van kaarsen, in sedimenten en in interstellaire gas- en stofwolken, maar meestal worden ze door mensen in een laboratorium gemaakt.

Het meest bekende en meest voorkomende fullereen is C₆₀, dat bestaat uit 60 koolstofatoom en de vorm heeft van een voetbal [1]. Met een diameter van 0,71 nm is het een klein molecuul dat is opgebouwd uit twintig zeshoeken en twaalf vijfhoeken (zie afbeelding 1). Het staat ook wel bekend als buckminsterfullereen of eenvoudigweg buckyball, genoemd naar de Amerikaanse architect Richard Buckminster Fuller die de vorm had ontworpen, nog voordat de vorm in de natuur was ontdekt. Later zijn er ook andere structuren ontdekt met bijvoorbeeld 70, 76, 80, 200 koolstofatomen, etc (C₇₀, C₇₆, C₈₀, C₂₀₀).

Afbeelding 1: Structuur van C₆₀ waarbij de koolstofatomen en de vijf- en zeshoeken zichtbaar zijn.

2. De ontdekking van C₆₀

In 1985 is C₆₀ per ongeluk ontdekt door drie onderzoekers:

Harold Kroto, University of Sussex, Brighton, Engeland
Robert Curl jr, Rice University, Houston, Amerika
Richard Smalley, Rice University, Amerika

De onderzoekers waren bezig met experimenten die meer duidelijkheid moesten geven over de vorming van (lange) koolstofmoleculen in interstellaire gaswolken. Daarvoor hebben ze met een laser in een atmosfeer van helium een grafietstaaf laten verdampen om koolstofplasma te laten ontstaan. Op een gegeven moment zagen ze iets interessants. Massaspectrometrie liet op 4 september 1985 een ongebruikelijke piek van C₆₀-moleculen zien (zie afbeelding 2).

Afbeelding 2: De uitslag van de massaspectometrie op 4 september 1985 waarop een piek van C₆₀ te zien is. Het handschrift is van Harold Kroto, één van de ontdekkers en Nobelprijswinnaars.

Toen C₆₀ eenmaal ontdekt was werd er meer onderzoek naar gedaan en bleek dat het uiteenlopende aantrekkelijke fysisch/chemische eigenschappen had, zoals lichtgewicht, hoge treksterkte, thermische/chemische stabiel, een goede geleiding en een sterke antioxidatieve werking [2]. Een nadeel is soms wel dat het niet oplosbaar is in water (1,3 × 10^-11 mg/ml). Desondanks is er veel interesse in fullerenen en heeft het in potentie veel toepassingsgebieden:

Biomedisch/gezondheid
Cosmetisch
Chemisch
Nanotechnologie
Elektronica

Vanaf 1990 kwam de synthese van grotere hoeveelheden fullerenen in een stroomversnelling door de ontwikkeling van een nieuwe productiemethode [3] en in 1996 hebben de drie onderzoekers erkenning gekregen voor hun ontdekking met de Nobelprijs voor de Scheikunde[4].

3. Er zijn verschillende vormen van C₆₀

Voor biomedisch gebruik zijn er tegenwoordig uiteenlopende afgeleide vormen (derivaten) van C₆₀ [5, 6]. Dat wil zeggen dat er bijvoorbeeld functionele groepen aan zijn gebonden om de eigenschappen te veranderen/verbeteren. Zo kunnen er hydroxyl- (-OH), carboxy- (-COOH) of aminogroepen (-NH₂) aan worden gebonden om het molecuul wateroplosbaar te maken. De ene vorm is dan ook niet altijd te vergelijken met een andere vorm.

Belangrijk om te beseffen is dat in veruit de meeste biomedische studies naar C₆₀ derivaten zijn gebruikt. Die derivaten zitten meestal niet in commerciële producten met C₆₀ (waarin de standaardvorm van C₆₀ meestal is opgelost in een olie). Een in vitro-studie heeft bijvoorbeeld laten zien dat er derivaten van C₆₀ zijn die mogelijk gebruikt kunnen worden tegen het influenza A-virus (zie afbeelding 3) [7].

Afbeelding 3: Enkele derivaten van C₆₀ die zijn onderzocht als behandeling tegen het influenza A-virus [7]. Tien van de twaalf lieten antivirale eigenschappen zien.

Het is ook mogelijk om een ander atoom of klein molecuul in de kern van het molecuul op te sluiten (endohedral fullerenen). Op die manier kunnen medicijnen door het lichaam worden getransporteerd, bijvoorbeeld radioactieve stoffen voor de behandeling van kanker. Dit opsluiten wordt dan genoteerd door de afkorting van het opgesloten atoom voor @C₆₀ te plaatsen. Bijvoorbeeld water: H₂O@C₆₀.

4. C₆₀ als antioxidant

Als gezondheidsproduct is C₆₀ vooral bekend als antioxidant. Dat komt door de 30 dubbele koolstofverbindingen die vrije radicalen kunnen opnemen. Door de kleine afmetingen kan C₆₀ het celmembraan binnendringen en mogelijk intracellulair (bij de mitochondriën) vrije radicalen wegvangen. Althans, dat is de hypothese.

4.1 Is C₆₀172 keer krachtiger dan vitamine C?

Op internet wordt regelmatig beweerd dat C₆₀ als antioxidant ruim 172 keer krachtiger is dan vitamine C (zie screenshot, screenshot, screenshot en afbeelding 4).

Afbeelding 4: Chris Burres van C60Evo, MyVitalC en SES Research geeft in een video aan dat C₆₀als antioxidant 172 keer krachtiger is als vitamine C.

Een bronvermelding ontbreekt echter telkens waardoor onduidelijk is waar dat vandaan komt. Het bedrijf VITA60 claimt dat ook en heb ik naar de bron gevraagd. Ze gaven aan dat dit op grote schaal vermeld wordt door gerenommeerde bedrijven en op website en in video’s. Een bron hebben ze echter nooit kunnen achterhalen. Inmiddels hebben ze de claim verwijderd. Eén zo’n gerenommeerd bedrijf die dat ook claimt is C60Evo. Ook hun heb ik naar de bron gevraagd. Ze verwezen naar drie studies [8-10]:

“Below are some articles relating to your current inquiry. The studies mention 125x to 172x. Is there a particular reason why you wanted to find the study?”

Geen van die studies laat echter zien dat C₆₀ 125-172 keer krachtiger is dan vitamine C (wat overigens niet hetzelfde is als ‘ruim 172 keer‘ zoals wordt geclaimd). Een toelichting:

Liao et al

In deze studie is geen vergelijking met vitamine C gemaakt. De muizen werden in vier groepen verdeeld: a) controle, b) deoxynivalenol, c) C₆₀ of d) deoxynivalenol + C₆₀. Deoxynivalenol (DON) is een mycotoxine.
Er werd geen verschil gevonden in de Antioxidant Index in weefsels (lever, milt, ileum) tussen de controlegroep en de groep die C₆₀ kreeg.
In de introductie wordt naar twee andere referenties verwezen (referenties 14 en 15 zijn Chistyakov et al en Ma et al), waar C60Evo ook naar verwijst:

“The antioxidant activities of fullerene C60 have been demonstrated in previous reports, showing that the antioxidant capacity of C60 is 125 times that of vitamin C, and the mechanism may be the REDOX reaction between ROS and fullerene molecules through direct electron transfer, such that ROS is finally decomposed [14,15].”

Chistyakov et al

Dit waren computersimulaties.
In deze studie is geen vergelijking met vitamine C gemaakt.

Ma et al

Hier is een wateroplosbaar derivaat van C₆₀gebruikt (C₆₀−Car).
In deze studie is geen vergelijking met vitamine C gemaakt.
Dit was een in vitro studie. Die resultaten kunnen niet zomaar vertaald worden naar een in vivo-systeem.

In een andere studie waarin gekeken is naar twee wateroplosbare derivaten van C₆₀ (C₆₀-1S en C₆₀-2S) wordt aangegeven dat de derivaten minder krachtig zijn dan vitamine C [11]:

“The above results clearly show that the sugar-pendant C60 fullerenes, C60-1S and C60-2S, have antioxidant properties. Their reactivity toward peroxyl radicals is similar to those of many phenolic antioxidant compounds, but smaller than those of vitamins E and C and b-carotene.”

Het bedrijf C60Evo heeft daarna niet meer op mijn e-mails gereageerd.

4.2 Heeft C₆₀ een ORAC-waarde van 750.000?

Er zijn verschillende manieren om de antioxidatieve capaciteit van voedingsmiddelen te meten, waaronder de ORAC-, DPPH-, TEAC- en FRAP-test. Op internet circuleren lijstjes van voedingsmiddelen met een hoge ORAC-waarde, zo ook van C₆₀(FullerLifeC60) waarin een ORAC-waarde van 750.000 wordt vermeld (zie afbeelding 5).

Afbeelding 5: Grafiek van FullerLifeC60 waarin wordt aangegeven dat FullerLifeC60 () een ORAC-waarde heeft van 750.000 [12].

5. C₆₀ als supplement en huidverzorgingsproduct

De antioxidatieve werking van C₆₀ maakt het tot een interessant molecuul voor de bestrijding van oxidatieve stress en de daaraan gerelateerde gezondheidsproblemen en ziekten. Desondanks is er nog geen medicijn op de markt met C₆₀. Als commercieel gezondheidsproduct is C₆₀ te vinden in onder andere voedingssupplementen [18-24] en huid- en haarverzorgingsproducten [25-28]. Ook zijn er speciale producten voor huisdieren verkrijgbaar (zie voorbeeld, voorbeeld) [29-31].

5. 1 C₆₀ als voedingssupplement

Hoewel C₆₀ in Nederland (nog) relatief onbekend is, zijn er in Amerika verschillende merken en varianten voedingssupplementen met C₆₀ te koop (Axiom C60, Bucky Labs, C60 Evo, C60 Labs, C60 Purple Power, Carbon 60 Plus, Carbon60oliveoil, Companion60, Global Healing, Good and Cheap Carbon 60 Olive Oil, Heavenly Natural, Hydrogen, Infinite Age, Live Longer Labs, MyVitalC, Pure C60 OliveOil). Daar worden uiteenlopende gezondheidsvoordelen aan toegeschreven, waaronder (zie voorbeeld, voorbeeld) [32-37]:

Verlengt de levensduur
Vertraagt de veroudering
Remt de tumorgroei
Verbetert de slaap
Verbetert de cognitie
Verbetert de sportprestaties
Verbetert het herstel
Versterkt het kraakbeen en de botten

Vermindert inflammatie
Vermindert de pijn
Verminder de angst
Vermindert een kater
Vermindert gewichtstoename
Beschermt tegen UV-staling
Stimuleert de haargroei
Bestrijdt virussen en bacteriën

Waar de diverse gezondheidsvoordelen op gebaseerd zijn is meestal onduidelijk. Vaak worden die onderbouwd met testimonials van gebruikers en niet op deugdelijk wetenschappelijk bewijs (zie voorbeeld, voorbeeld, voorbeeld, voorbeeld, voorbeeld). Testimonials zijn makkelijk te verkrijgen, maar weinig betrouwbaar. Het zal met wetenschappelijk bewijs bevestigd of ontkracht moeten worden alvorens er betrouwbare uitspraken over te kunnen doen.

In voedingssupplementen wordt meestal de standaardvorm van C₆₀ gebruikt (geen derivaat) dat dan in een plantaardige olie is opgelost. Meestal is dat olijfolie, maar kokosolie en avocado-olie komen ook voor. Het is verkrijgbaar als vloeistof in een flesje dat je met een lepel of pipetje kunt innemen of als softgels en ampullen (single shots). De hoeveelheid C₆₀ die erin zit is relatief klein. Het bestaat voor 99% uit olie en voor 1% uit C₆₀ (zie voorbeeld). Er worden soms wel hogere percentages vermeld van 99,95% of hoger, maar dat percentage heeft betrekking op de zuiverheid van C₆₀.

Meestal zit er in de olijfolie 0,8 mg C₆₀ per ml (zie afbeelding 7) omdat daarmee de maximale verzadiging wordt bereikt. Er zijn wel technieken om dat te verhogen tot 1-1,2 mg/ml. In kokos- en avocado-olie wordt eerder de maximale verzadiging bereikt, waardoor er per ml minder C₆₀ in zit. Het gebruiksadvies voor volwassenen is gewoonlijk om rond de 5 ml per dag in te nemen. Je krijgt daar dan 4-6 mg C₆₀ mee binnen. In één softgel zit tussen de 0,6 – 2,5 mg C₆₀, maar dat staat als het goed is op het product of het is te berekenen. Het advies is dan om meerdere softgels per dag te nemen.

De prijs van een flesje C₆₀ varieert, maar €40,- per 100 ml is niet ongewoon. Wanneer aangehouden wordt dat 100 ml olijfolie €1, kost, dan betaal je €39,- voor 0,8 mg C₆₀, oftewel €48.750.000,- per kilogram.

Afbeelding 7: Label van een C₆₀-product van het merk MyVitalC waarop te zien is dat in 100 ml, 80 mg C₆₀zit.

Er zijn enkele voedingssupplementen waar een derivaat van C₆₀ is gebruikt dat oplosbaar is in water. Die zijn er niet veel, maar mogelijk komt dat nog in de toekomst. Een voordeel daarvan is namelijk dat C₆₀ niet in olie opgelost hoeft te worden waardoor je minder calorieën binnenkrijgt. Vaak zijn er echter ook andere ingrediënten aan toegevoegd (zie voorbeeld).

5.2 C₆₀ als huidverzorgingsproduct

Er zijn huidverzorgingsproducten in de vorm van een crème/gel/serum met C₆₀ als ingrediënt (zie voorbeeld, voorbeeld). C₆₀ zou door de antioxidatieve eigenschappen huidveroudering tegengaan. De samenstelling wisselt en er zijn meestal andere ingrediënten aan toegevoegd zoals hyaluronzuur, coenzym Q10 en de vitamines B en E. De hoeveelheid C₆₀ die erin zit is niet altijd duidelijk, evenals de hoeveelheid die nodig zou zijn voor een gunstig effect. In een studie naar de aanwezigheid van C₆₀ in commerciële cosmeticaproducten is gevonden dat de hoeveelheid C₆₀ varieert van 0,04 tot 1,1 μg/g [38].

6. Vrije radicalen en oxidatieve stress

Vrije radicalen zijn moleculen die door hun ongepaard elektron (zie afbeelding 8) de neiging hebben om andere moleculen (die daar gevoelig voor zijn) te oxideren. In ons lichaam worden voortdurend vrije radicalen gevormd. Bijvoorbeeld bij:

de oxidatieve fosforylering (celademhaling) in de mitochondriën door elektronentransportlekken
het vetzuurmetabolisme
reacties door enzymen en cytochroom P450
immuunreacties door fa*gocytose

De vrije radicalen in ons lichaam zijn reactieve zuurstof- en stikstofverbindingen (RONS), waaronder superoxide, hydroxyl, waterstofperoxide en peroxynitriet. Zonder de vorming van vrije radicalen kunnen we niet leven, maar een teveel is schadelijk voor de gezondheid. We spreken dan van oxidatieve stress. Vrije radicalen kunnen onverzadigde vetzuren in het celmembraan, eiwitten in weefsels en nucleïnezuren in het DNA beschadigen. Oxidatieve stress is dan ook geassocieerd met een groot aantal ziekten (hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type 2, neurodegeneratieve ziekten, nierziekten, COPD, de ziekte van Alzheimer en kanker) en veroudering [39, 40].

Ons lichaam beschikt van nature over verschillende antioxidanten die vrije radicalen wegvangen waarmee voorkomen wordt dat lichaamscellen beschadigd raken. Voorbeelden van lichaamseigen antioxidanten zijn superoxide dismutase (SOD), glutathion peroxidase (GPx), catalase (Cat), thioredoxineperoxidase (TR), PON (paraoxonase) en glutathion (GSH). Daarnaast krijgen we via de voeding verschillende antioxidanten binnen (vitamines C en E, bètacaroteen, zink, selenium, flavonoïden, etc). In een gezond persoon is er een balans tussen de vorming van vrije radicalen en het wegvangen ervan.

7. Beschermen extra antioxidanten tegen ziekten?

In theorie klinkt het idee van antioxidanten slikken ter bescherming van oxidatieve stress interessant en plausibel. In complexe biologische systemen zoals de mens ligt dat echter niet zo eenvoudig. Onderzoek laat zien dat de inname en bloedconcentratie van verschillende soorten antioxidanten (als marker voor de inname van groente, fruit en noten) is geassocieerd met een verlaagd risico op hart- en vaatziekten, kanker en sterfte [41, 42]. Dit is echter gebaseerd op observationeel onderzoek waarbij het om een combinatie van antioxidanten gaat. Het precieze effect van de antioxidatieve eigenschappen blijft daardoor onduidelijk. De inname van antioxidanten kan ook een marker zijn van een gezond eet- en leefpatroon.

Mendeliaanse randomisatie, waarbij gekeken wordt naar genvariatie, kan meer zeggen over een eventueel causaal verband. Problemen als confounding en reverse causality zijn dan geminimaliseerd (zie afbeelding 9). In dergelijke studies wordt gekeken naar bepaalde genvarianten (SNP’s) die zijn geassocieerd met een hoge concentratie antioxidanten in het bloed. In dat soort onderzoek wordt niet gevonden dat vitamine C, E, retinol, ß-caroteen en lycopeen zijn geassocieerd met een verlaagd risico op coronaire hartziekten en een hartinfarct [43, 44]. In een dergelijke studie naar levensduur wordt geen verband gevonden met vitamine C, vitamine E, ß-caroteen, lycopeen en selenium, maar wel met retinol [45].

Afbeelding 9: Observationele studies laten een associatie zien tussen antioxidanten in het bloed en een verlaagd risico op coronaire hartziekten. Interventiestudies laten dat niet zien (boven). Een Mendeliaanse randomisatie, waarin confounders en reverse causation worden uitgesloten, laat geen aanwijzingen zien voor een causaal verband [46].

Interventiestudies zijn het meest geschikt om een causaal effect mee aan te tonen. Die laten echter teleurstellende resultaten zien [46-49]. Mogelijk speelt hierbij mee dat onduidelijk is in welke mate oxidatieve stress een rol speelt bij de ziekte. Wanneer oxidatieve stress een secundaire oorzaak is, heeft het verminderen van oxidatieve stress waarschijnlijk weinig invloed op het ontstaan en de progressie van de ziekte [50]. Het zomaar slikken van antioxidanten lijkt in ieder geval weinig zinvol te zijn. In de wetenschappelijke literatuur naar de behandeling van oxidatieve stress komt C₆₀ nauwelijks tot niet voor [51].

8. Is er bewijs voor de gezondheidsvoordelen van C₆₀?

Er zijn verschillende studies waarin C₆₀ gunstige effecten laat zien. Bijna altijd zijn dat in vitro- en dierstudies. Een probleem is dat deze resultaten lastig te interpreteren zijn. Ten eerste zijn het in vitro of dierstudies. De vraag is of dezelfde effecten ook in mensen optreden. Ten tweede is niet één soort C₆₀ gebruikt, maar verschillende derivaten die meestal niet in de commerciële producten zitten die te koop zijn. Ten derde is C₆₀ in dierstudies meestal met injecties toegediend, wat niet te vergelijken is met een orale inname. En ten vierde is onduidelijk wat in mensen de optimale dosis is.

8.1 Studies in mensen

Er is nauwelijks onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van C₆₀ in mensen. Het onderzoek dat gedaan is, betreft huidverzorgingsproducten. Studies naar orale inname van C₆₀ ontbreken.

8.2 Studies in dieren

Er zijn verschillende dierstudies gepubliceerd waarin naar verschillende uitkomsten gekeken is. Misschien wel het meeste interessante onderzoeksgebied is het effect van C₆₀ op de levensduur.

8.2.1 Verlengt C₆₀ de levensduur?

Er zijn verschillende mechanistische theorieën van hoe veroudering plaatsvindt. De meest aanvaarde theorie is misschien wel de vrije radicalentheorie die stelt dat de vorming van vrije radicalen tot moleculaire schade leidt wat zich uit in veroudering. Overmatige oxidatieve stress zou veroudering versnellen en de levensduur verkorten. Het verminderen van de oxidatieve stress zou veroudering remmen en de levensduur verlengen. Met name in de mitochondriën worden vrije radicalen gevormd en C₆₀ lijkt tot in de mitochondriën te kunnen doordringen om vrije radicalen weg te vangen [56].

Een aantal studies heeft gekeken naar het effect van C₆₀ op de levensduur van muizen en ratten. De Franse rattenstudie van Baati et al vond dat de levensduur met 90% verlengde. Deze studie wordt door enthousiastelingen van C₆₀ dan ook als een mijlpaal gezien. Latere studies konden deze resultaten niet bevestigen.

Studie: Baati et al

In een studie van Baati et al uit 2012 is gekeken naar het effect van C₆₀ (afkomstig van SES Research) op de levensduur van ratten (Wistar) [57]. Daarvoor zijn achttien ratten van tien maanden oud in drie groepen verdeeld:

Olijfolie + C₆₀
Olijfolie
Water (controle)

De toediening gebeurde geforceerd via de bek (gavage). De dosering was 1,7 mg/kg lgw/dag. In de eerste week was de dosering dagelijks. Daarna was de dosering wekelijks, tot het einde van de tweede maand en daarna om de twee weken tot aan het einde van ze zevende maand. De concentratie C₆₀ was 0,8 mg/ml enafkomstig van SES Research.

Voor het verkrijgen van het supplement is een speciale procedure gevolgd.

Er werd begonnen met het oplossen van 50 mg C₆₀ in 10 ml olijfolie van de eerste persing. Dat werd twee weken geroerd in het donker bij kamertemperatuur. Het verkregen mengsel werd vervolgens gecentrifugeerd bij 5.000 g gedurende één uur en gefiltreerd door een Millipore-filter met een porositeit van 0,25 µm. Deze methode kan ook worden gebruikt bij de productie van commerciële voedingssupplementen, al kan de zuiverheid en duur van de processen wat afwijken.

De resultaten waren opmerkelijk. Na 38 maanden waren alle ratten in de controlegroep overleden en 33% (volgens de figuur) of 67% (volgens de tekst) van de ratten die olijfolie kregen. Van de ratten die C₆₀ + olijfolie kregen was 100% nog in leven, zonder tumoren (zie afbeelding 10a). De mediane levensduur van de ratten die C₆₀ + olijfolie kregen was 42 maanden en van de muizen in de controlegroep of die olijfolie kregen respectievelijk 22 en 26 maanden (zie tabel 1). De toevoeging van C₆₀ aan olijfolie verlengde de levensduur dus met een indrukwekkende 90% vergeleken met de controlegroep. Dat is indrukwekkend want een dergelijke verhoging van de levensverwachting is nog niet eerder gevonden bij zoogdieren.

“Here we show that oral administration of C₆₀ dissolved in olive oil (0.8 mg/ml) at reiterated doses (1.7 mg/kg of body weight) to rats not only does not entail chronic toxicity but it almost doubles their lifespan. The effects of C₆₀ -olive oil solutions in an experimental model of CCl4 intoxication in rat strongly suggest that the effect on lifespan is mainly due to the attenuation of age-associated increases in oxidative stress.” [57]

	† in maand 38 (%)	Levensduur (maanden)	Toename levensduur vergeleken met controle (%)
C₆₀ + olijfolie	0%	42	90
Olijfolie	33%	22	18
Controle	100%	26	–

Tabel 1: Resultaten van de studie van Baati et al [57].

Afbeelding 10: Gecorrigeerde figuur met a) overlevingscurve (%) en b) gewichtsverloop (g) [58].

In 2020 zijn er plannen gemaakt om deze studie, in een wat gewijzigde vorm, te gaan herhalen [59]. Aangezien de studie vijf jaar gaat duren zullen de resultaten nog even op zich laten wachten. Verdere informatie over de studie ontbreekt.

In de originele publicatie staan enkele fouten, maar die zijn in een corrigendum gecorrigeerd [58]. Er zijn wel andere kanttekeningen bij deze studie te plaatsen:

De studie was oorspronkelijk opgezet om te kijken naar de chronische toxiciteit van C₆₀ en niet naar het effect op de levensduur.
Iedere groep bestond uit slechts zes ratten. Voor een studie naar levensduur is dat een klein aantal. Toevallige variatie in levensduur of andere factoren kan bij dergelijke kleine aantallen hebben meegespeeld.
In de groep ratten die alleen water kreeg ontwikkelde een rat al na 5 maanden een tumor die zich snel verder ontwikkelde. De rat overleed na 7 maanden waarna besloten werd om te stoppen met de interventies en de ratten alleen nog maar te volgen. De auteurs gaven aan dat het overlijden mogelijk te maken heeft met het voeren per gavage [57]:

“After five months of treatment (M15) one rat treated with water only exhibited some palpable tumours in the abdomen region. Due to the rapid development of tumours (about 4 cm of diameter) this rat died at M17. As rats are known to be sensitive to gavages, we decided to stop the treatment for all rats and to observe their behaviour and overall survival.”

De voedselinname is niet bijgehouden. Tot maand 30 waren er geen verschillen in lichaamsgewicht wat volgens de auteurs een indicatie was dat de voedselinname niet door de interventie werd beïnvloed. Na maand 30 begon het verschil in lichaamsgewicht tussen de groepen wel wat uit elkaar te lopen (zie afbeelding 10b). De afname van het gewicht volgt hetzelfde patroon als de overlevingscurve. Onduidelijk is of dat een gevolg of een oorzaak is. Het lichaamsgewicht is overigens niet altijd een betrouwbare maat voor de voedselinname [60].
De groep ratten die alleen olijfolie kreeg had een 18% langere levensduur dan de controlegroep. De langere levensduur kan dus niet volledig aan C₆₀ worden toegeschreven.
De muizen in de controlegroep en de muizen die olijfolie kregen hadden een mediane levensduur van respectievelijk 22 en 26 maanden. Dat is kort voor een Wistar-rat. De auteurs schrijven in de publicatie dat de verwachte levensduur van dat soort ratten 30-36 maanden is [57]:

“At M38 all water-treated control rats were dead. This agrees with the expected lifespan of this animal species that is thirty to thirty six months.”

In de tekst staat dat in maand 38 nog 67% van de ratten die alleen olijfolie kreeg in leven was [57]:

“At M38 all water-treated control rats were dead. This agrees with the expected lifespan of this animal species that is thirty to thirty six months. At this time 67% of olive-oil-treated rats and 100% of C₆₀-treated rats were still alive.”

Volgens de figuur zou dat maand 35-36 moeten zijn (zie afbeelding 10a). In maand 38 zal dat zo’n 33% zijn geweest.

De langere levensduur van 90% is gevonden in ratten en laat zich niet zomaar vertalen naar mensen. Dat zou anders namelijk betekenen dat mannen en vrouwen gemiddeld respectievelijk 152 en 158 jaar kunnen worden door het nemen van C₆₀+ olijfolie.
Onduidelijk is wat het achterliggende mechanisme is van de gevonden resultaten.
Gezien de spectaculaire resultaten was publicatie in een gerenommeerd biomedisch journal te verwachten. De studie is nu gepubliceerd in Biomaterials, een journal dat zich richt op fysische, biologische en chemische wetenschappen die ten grondslag liggen aan biomaterialen en de klinische disciplines waarin ze worden gebruikt.
Bij dergelijke opmerkelijke resultaten is het een must dat ze gereproduceerd worden alvorens er conclusies aan te kunnen verbinden.

Studie: Grohn et al

In de studie van Grohn et al uit 2021 is geprobeerd om de bovenstaande resultaten onder vergelijkbare omstandigheden te reproduceren (C₆₀was afkomstig van afkomstig van SES Research) [61]. Daarvoor zijn 66 muizen in 3 groepen verdeeld waarbij een subgroep vanaf 5 maanden met de interventie begon en een andere subgroep vanaf 23 maanden:

Olijfolie + C₆₀
- Begonnen vanaf 5 maanden
- Begonnen vanaf 23 maanden
Olijfolie
- Begonnen vanaf 5 maanden
- Begonnen vanaf 23 maanden
Water (controle)

De toediening gebeurde geforceerd via de bek (gavage). De dosering was 1,7 mg/kg lgw/dag, waar na 7 maanden mee gestopt werd. De concentratie C₆₀ was 0,8 mg/ml. Naast de levensduur is er ook naar verschillende gezondheidsparameters gekeken (lichaamsgewicht, temperatuur, gripkracht, activiteit). Uiteindelijk werden er geen verschillen gevonden in levensverwachting en gezondheidsparameters (zie tabel 2).

	Levensduur dagen (95% CI)
C₆₀ + olijfolie, 5 maanden	130 (125–135)
C₆₀ + olijfolie, 23 maanden	128 (127–128)
Olijfolie, 5 maanden	130 (123–136)
Olijfolie, 23 maandne	118 (107–129)
Controle	127 (114–140)

Tabel 2: Resultaten van de studie van Grohn et al et al [61].

Studie: Shytikov et al

In de studie van Shytikov et al uit 2021 werden 234 muizen (CBA/Ca) van 10-12 maanden oud in 3 groepen verdeeld [62]:

Olijfolie + C₆₀
Olijfolie
Water (controle)

De toediening gebeurde geforceerd via de bek (gavage). De dosering was 3,4 mg/kg lgw/dag, waar na 7 maanden mee gestopt werd. De dosis was dus 2 keer hoger dan in de twee voorgaande studies. Alleen vergeleken met olijfolie werd voor C₆₀ + olijfolie een langere levensduur gevonden (mannetjes +5,6%, vrouwtjes + 7,0%), maar niet vergeleken met de controlegroep (zie tabel 3) [62]. Opvallend is dat olijfolie bij de mannetjes de levensduur verkortte vergeleken met controle [62]:

“Olive oil had an ambiguous effect on the survival rate of animals of different sexes: it decreased the lifespan in males (p = 0.014), while it did not change the lifespan expectancy (p = 0.688) in females. “

Verschillen in lichaamsgewicht, lichamelijke activiteit, gripkracht, glucosemetabolisme en andere bloedwaarden werden niet gevonden. De auteurs speculeren dat het levensduurverlengende effect van C₆₀ te wijten zou kunnen zijn aan het beschermende effect ervan tegen de hogere vetinname door olijfolie [62]:

“We suggest the higher fat intake as a possible explanation for the effect observed in the olive oil-treated group. Mice kept on the high-fat diet had a reduced lifespan even without becoming obese.17 We used the CBA/Ca mice strain, which is recommended for diabetes and obesity research, and males tend to develop a mild adult onset diabetes-obesity syndrome.14 Perhaps this is why the negative effects of the olive oil treatment were more pronounced in males.”

Groep	Gemiddelde levensduur (dagen)	Maximale levensduur (dagen)
Mannetjes
C₆₀ + olijfolie	749*	946*
Olijfolie	708**	862
Controle	749	943
Vrouwtjes
C₆₀ + olijfolie	752*	937*
Olijfolie	703	878
Controle	703	920

Tabel 3: Resultaten van de studie van Shytikov et al [62].
* Significant verschil vergeleken met de olijfoliegroep (p<0,05)
** Significant verschil vergeleken met de controlegroep (p<0,05)

Studie: Quick et al

Om volledig te zijn moet ook een oudere studie uit 2008 worden genoemd waarin muizen (C57BL/6) de C₆₀ niet in olijfolie kregen, maar een C₆₀-derivaat in water (C₆₀D) of controle (n=91) [63]. Dat derivaat werd verkregen door aan C₆₀ drie malonzuur-moleculen te hechten. Door die bewerking wordt C₆₀wateroplosbaar. De muizen kregen C₆₀D dan ook vanaf twaalf maanden door hun drinkwater (10 mg/kg lgw/dag). De gemiddelde levensduur van de controlemuizen was 24,8 maanden (mediaan: 24,0 maanden). De gemiddelde levensduur van de muizen die C₆₀D kregen was 27,6 maanden (mediaan: 27,5 maanden). Er was dus een toename van de levensduur van gemiddeld 11%. Daarnaast werd gevonden dat C₆₀D de oxidatieve stress en de productie van vrije radicalen (superoxide) door de mitochondriën verminderde.

Niet veel aandacht voor C₆₀ als levensduurverlenger
In de wetenschappelijke literatuur worden verschillende stofjes en voedingsstrategieën bestudeerd die de levensduur in (vaak primitieve) model-organismen zouden kunnen verlengen. Bijvoorbeeld aspirine, metformine, vitamine E, vitamine C, curcumine, resveratrol, EGCG, quercetine, coenzym Q10, N-acetyl cysteine, rapamycine, gluconzuur, spermidine en caloriebeperking. C₆₀ krijgt nog niet veel erkenning in dat vakgebied. In mensen is calorierestrictie de meest belovende strategie voor levensverlenging. In knaagdieren wordt met calorierestrictie een levensverlenging gevonden van maximaal zo’n 30% [64].

Lagere organismen buiten beschouwing gelaten
De studies waarin gekeken is naar het effect van C₆₀ op rondwormen (Caenorhabditis elegans), groene algen (Pseudokirchneriella subcapitata), zandraketten (Arabidopsis thaliana), schimmels (Aspergillus niger) en watervlo’s (Ceriodaphnia dubia) blijven hier buiten beschouwing [65, 66]. Die organismen staan ver van de mens af en in die studies is gebruik gemaakt van fullerenol. Dat is een derivaat van C₆₀ dat wateroplosbaar is gemaakt door er hydroxygroepen (-OH) aan te binden.

8.2.2 Hoeveel C₆₀ zou een mens moeten nemen?

In de studie van Baati et al kregen de ratten 1,7 mg C₆₀ per kilogram lichaamsgewicht binnen. De ratten wogen gemiddeld zo’n 600 gram, dus ze kregen ongeveer 1 mg C₆₀ per dag binnen. Dit kan niet één op één naar mensen toe vertaald worden. Iemand van 80 kg zou dat 136 mg C₆₀en zo’n 1.400 kcal (170 ml x 8,25 kcal) aan olijfolie binnen moeten krijgen. Daarom wordt er vaak een allometrische schaal gehanteerd waarbij de vertaling van rat naar mens niet recht evenredig met het lichaamsgewicht loopt, maar op basis van verschillen in metabolisme. Voor die verschillen in metabolisme wordt het lichaamsoppervlak meegenomen. De dosis voor een rat zou je door 6,2 moeten delen om de dosis voor de mens te krijgen [67]. Voor C₆₀betekent dat 0,274 mg/kg lgw/dag. Voor iemand van 80 kg is dat 22 mg C_60,oftewel 27,5 ml (228 kcal) van het supplement (soortelijk gewicht olijfolie 0,92g/cm³). Die hoeveelheid wordt nergens aanbevolen.

Het C₆₀-supplement dat gebruikt is in de studie van Baati et al, was afkomstig SES Research. Dat is is een Amerikaans bedrijf dat in 1991 is opgericht door Chris Burres en Robert Wong. Het valt onder het bedrijf MyVitalC (waar ook C60Evo onder valt) dat voedingssupplementen en een gezichtsserum met C₆₀ verkoopt. Op hun website staat een online calculator (bèta-versie) om de optimale hoeveelheid uit te rekenen. Die calculator houdt rekening met het verschil in metabolisme tussen rat en mens aan de hand van het lichaamsoppervlak [68]:

“The best way to relate the metabolism difference is based on the surface area of the subjects.”

De formule erachter is onduidelijk, maar iemand van 80 kg zou volgens die calculator uitkomen op 5,25 ml/dag. Dat is behoorlijk minder dan 27,5 ml. De calculator rekent ongeveer 0,65 ml per 10 kg, oftewel 0,05 mg/kg lgw/dag voor C₆₀. Het bedrijf heb ik naar de formule gevraagd, maar die heb ik niet gekregen, Ze gaven aan dat ze in de praktijk een standaard hoeveelheid adviseren van 5 ml, ongeacht het lichaamsgewicht en om naar je lichaam te luisteren. In 5 ml zit 4 mg C₆₀. Op de website van SES Research staat [69]:

“While proper recommended dosage has not been officially established, we have received a lot of customer feedback over the years. The most common dosage of C60 is 1 teaspoon per day (approximately 5 ml). Our 100 ml bottle, then, would provide 20 doses. Others take a bit more, or a bit less.”

Het verschil tussen rat en mens is dan slechts een factor 4, terwijl de mens al snel meer dan 100 keer zwaarder is. Het bedrijf heb ik om uitleg gevraagd en de eigenaar (Chris Burres) gaf aan dat de calculator rekening houdt met de totale hoeveelheid die de ratten tijdens de studie kregen, om daarna een allometrische schaal te gebruiken.

8.2.3 Helpt C₆₀ bij andere gezondheidsproblemen?

Verder zijn er verschillende in vitro- en dierstudies waarin aanwijzingen voor gunstige effecten worden gevonden. Bijvoorbeeld bij kanker, gewrichtsaandoeningen, huidaandoeningen, multiple sclerose, de ziekte van Alzheimer, virale en bacteriële infecties, ischemie, spiervermoeidheid, longfibrose en hyperglycemie [7, 70-89]. Dat klinkt misschien indrukwekkend, maar dat is het niet. Althans niet voor de consument. Het beschikbare onderzoek is namelijk te prematuur en te onzeker om iets zinvols te kunnen zeggen over de effectiviteit, veiligheid en praktische invulling.

Conclusie
Studies in dieren laten niet consistent en overtuigend zien dat C₆₀ de levensduur verlengt. Er zijn wel aanwijzingen dat C₆₀een gunstig effect kan hebben bij bepaalde gezondheidsproblemen. Meer onderzoek daarnaar is echter nodig omdat vaak niet dezelfde C₆₀derivaten zijn gebruikt en onduidelijk is wat de optimale en veilige dosering is. De C₆₀ derivaten die aanwijzingen voor een gunstig effect laten zien, zijn bovendien niet commercieel verkrijgbaar.

8.3 Contact met Chris Burres

Een vooraanstaand persoon op het gebied van producten met C₆₀is Chris Burres. Hij is mede-eigenaar van SES Research Inc (inclusief MyVitalC) en eigenaar van de bedrijven C60Evo en EWR Digital (marketingbedrijf). Vanaf maart tot en met juli 2022 heb ik e-mailcontact met hem gehad, waarbij ik letterlijk tientallen keren een reminder heb gestuurd omdat er geen reactie of antwoord van hem kwam. Een aantal punten dat aan bod is gekomen in het e-mailcontact:

Het bedrijf MyVitalC (onderdeel van SES Research Inc) heeft op haar website een calculator staan om de optimale dosering te bepalen, gebaseerd op het lichaamsgewicht [90]. Deze calculator zou wetenschappelijk onderbouwd zijn en gebaseerd zijn op de Baati et al studie:

“This calculator is created based on the original Baati longevity paper. Since Baati et al used SES Research ESS60 (C60) in the experiment, it is important that this calculator gives an equivalent serving size based scientifically. In the original peer-reviewed published study which utilized our product, ESS60, was intended to be a toxicity study and turned into a longevity experiement. That same study also reviewed the effect of ESS60-olive oil solution on oxidative stress. The study was performed on rats so it is necessary to do an allometric based conversion to get an appropriate serving size for humans. It is not the case that a serving size based on weight for a rat has a 1-to-1 ratio to a serving size based on weight for humans. This is due to the difference in metabolism. A human-sized rat would not have the same metabolism as a human and a rat-sized human would not have the same metabolism as a rat. The best way to relate the metabolism difference is based on the surface area of the subjects.”

Aan Burres heb ik naar die formule gevraagd. Met de formule van Nair, et al (gebaseerd op lichaamsoppervlak zoals wordt aanbevolen) komen er namelijk hogere doseringen uit [91]. De dosering die de ratten kregen zou dan gedeeld moeten worden door 6,2. Voor een persoon van 80 kg zou dat een dosering betekenen van 22 mg C₆₀((1,7/6,2)80) en een corresponderende 27,5 ml van het supplement. De calculator van MyVitalC geeft echter 5,25 ml/dag aan (zie screenshot). Aan Burres heb ik gevraagd wat er niet klopt aan de formule van Nair et al, maar daar heb ik geen antwoord op gekregen. Hij heeft aangegeven dat in de praktijk gewoonlijk 5 ml/dag wordt aanbevolen. Wanneer geen effect wordt bemerkt zou die hoeveelheid opgehoogd kunnen worden totdat wel een effect wordt bemerkt.

De formule heeft hij niet gegeven, maar hij gaf aan dat hij die ‘waarschijnlijk‘ gebaseerd had op een publicatie waar hij vervolgens naar linkte [92]. Dat was een publicatie van Nair et al met dezelfde formule als ik hem had gestuurd om mee aan te geven dat daarmee de dosering hoger zou moeten zijn. Opmerkelijk want hij had eerder aangegeven niet bekend te zijn met het werk van Nair et al.

Op de vraag of die formule gevalideerd is heeft hij geantwoord dat de resultaten uit de praktijk de validatie zijn. Wel gaf hij aan dat er ruimte is voor optimalisering.

Een bezwaar voor de 27,5 ml/dag is volgens Burres het aantal calorieën waardoor gewichtstoename zou plaatsvinden met de bijbehorende negatieve effecten. Dat is mogelijk, maar dat zou dan ook van toepassing zijn geweest bij de ratten in de studie waarin een levensverlengend effect werd gevonden:
- Gemiddeld is het dagelijks energieverbruik van een rat ongeveer 60 kcal/dag. De ratten kregen meer dan 1 ml olijfolie, wat neerkomt op 8,5 kcal en 14,1 en%.
- Gemiddeld is het dagelijkse energieverbruik van een mens ongeveer 2.500 kcal/dag. Wanneer een mens 27,5 ml olijfolie binnenkrijgt is dat 234 kcal, wat neerkomt op 9,4 en%.
Burres heeft in een e-mail aangegeven dat voor de conversie van de dosering van ratten naar mensen ook belangrijk is hoeveel de ratten in hun leven hadden binnengekregen. Ik heb gevraagd waarom dat belangrijk is en op welke manier daar rekening mee is gehouden, maar daar heb ik geen antwoord op gekregen.
Aan Burres heb ik gevraagd hoe hij dacht over de studie van Grohn et al, waarin niet is gevonden dat C₆₀ de levensduur van muizen verlengde [61]. Daar heb ik geen reactie op gekregen.
Burres heeft gevraagd wat mijn doel was van mijn vragen. Als hij mij zou helpen met mijn vragen wilde hij er zeker van zijn dat hij daarvoor credits krijgt. Ik heb aangegeven dat ik een kritisch artikel erover aan het schrijven ben en fabrikanten de gelegenheid wil geven om hun visie te geven (hoor en wederhoor). Hij bood mij aan om deel te nemen aan een affiliate-programma met 15% commissie. Daar ben ik niet op ingegaan. Hij stelde ook voor om mijn conclusie “There is not enough data to support taking this product” aan te vullen met “but if you would like to try the product you can try it by following this link.” Mocht ik daar niet geïnteresseerd in zijn stelde hij voor om onder ‘gentleman’s agreement‘ op meerdere plaatsen in het artikel naar SES.com te linken.
De conceptversie van dit artikel heb ik hem toegestuurd maar daar heeft hij niet op gereageerd.

9. Is het veilig?

Naar de veiligheid van C₆₀ is relatief weinig onderzoek gedaan. Studies in mensen waarin naar de veiligheid gekeken is ontbreken.

9.1 C₆₀ opgelost in olie

Opgelost in olie worden er geen acute ongewenste effecten gevonden. Over de veiligheid op langere termijn is minder duidelijk.

In een studie uit 2020 werden ratten in 3 groepen verdeeld. De ene groep kreeg C₆₀ +olie, een andere groep kreeg alleen olie en nog een andere groep kreeg niets en fungeerde als controle [93]. De ratten kregen 5 mg C₆₀ per kg lichaamsgewicht, opgelost in een mix van olijf- en kokosolie. Het was dus een normale dosis die je ook met commerciële voedingssupplementen makkelijk kunt halen. De resultaten waren wat zorgwekkend. Er is namelijk gevonden dat door C₆₀de insulineresistentie toenam (HOMA-1IR en QUCKI) (zie tabel 4) [93]:

“In contrast to the liver and heart, supplementation with C60 strongly increased the serum ascorbate oxidation, and the brain MDA and AOPP level. These deteriorative effects could be attributed to the specific physicochemical composition of the serum and brain tissue, potentiating the tissue-specific C60 aggregation or biotransformation as the key element of its pro-oxidative action. However, the rise in insulin resistance caused by the C60 is of special concern, especially since it cannot be fully explained by the changes in the rest of the investigated parameters. In this respect, the explanation of the molecular mechanism of C60-induced insulin resistance, together with the effect of applied fullerene dose, will be of particular interest in our future research.”

	Controle	Olie	Olie + C60
Wekelijkse glycemia	100 (±1,08)	102,79 (±1,59)	106,98 (±1,85)*
OGTT	100 (±3,80)	94,41 (2,81)	97,483 (±5,17)
ITT	100 (±5,09)	115,70 (±2,04)	110,303 (±5,37)
HOMA-IR	4,095 (±0,32)	4,048 (±0,27)	6,511 (±0,30)*^
QUICKI	0,512 (±0,01)	0,512 (±0,01)	0,462 (±0,01)*^

Tabel 4: AUC (% van controle) van wekelijkse glycemia, orale glucose tolerantietest (OGTT) en insuline tolerantietest (ITT) en HOMA-1IR en Quantitative Insulin Sensitivity Check Index (QUICKI) [93].
HOMA-IR = insuline (μU/l) × glucose (mmol/l) / 22,5
QUICKI = 1 / (log(insuline) + log(glucose))
* significant verschil vergeleken met controle (p<0,05).
^ significant verschil vergeleken met de olie (p<0,05).

In een andere studie uit 2021 zijn commerciële voedingssupplementen met C₆₀ chemisch geanalyseerd [61]. Niet alleen het verse product, maar ook na blootstelling aan licht gedurende een verschillend aantal dagen en onder verschillende condities. Hiermee werd het normale gebruik door de consument in een versneld tempo gesimuleerd. Na verloop van tijd was er een duidelijk degradatie van C₆₀ te zien (zie afbeelding 11).

Afbeelding 11: Degradatiecurve van C₆₀ aan licht (7 × 10⁴ lux, 380–700 nm) onder verschillende condities (blootgesteld aan lucht, niet blootgesteld aan lucht, afgesloten in stikstof) [61].

Vervolgens zijn monsters van C₆₀(opgelost in olijfolie) die aan 0, 2, 4, 6 of 8 dagen (T= 0, 2, 4, 6, 8) licht waren blootgesteld éénmalig bij 20 weken oude muizen (n=4 per groep) in het buikvlies geïnjecteerd (4 mg/kg lgw). Die muizen zijn vervolgens 14dagen gemonitord. Zoals verwacht was vertoonde noch olijfolie alleen, noch C₆₀ met olijfolie na T0 en T2 toxiciteit. Echter, na T4, T6 en T8 stierven respectievelijk 25%, 50% en 25% van de muizen, wat wijst op een lichtafhankelijke oorzaak van sterfte. Autopsie van de muizen liet ook diverse pathologische afwijkingen zien [62].

“We effectively demonstrate that photodegradation of C60-OO generates toxic species, with some treatment groups experiencing as high as a 50% death rate and plainly evident pathological abnormalities in the 14-day toxicity study that are not present in pristine C60-OO, in which we observed no deaths or pathological findings in the 14-day toxicity study and nearly identical lifespans to control mice in a lifespan study.”

Het is daarom ook verstandig om voedingssupplementen met C₆₀ in het donker te produceren, op te slaan en te bewaren door de consument (zie voorbeeld, voorbeeld, voorbeeld). Dit wordt alleen niet altijd naar de consument toe gecommuniceerd.

9.2 Derivaten van C₆₀

Ook de veiligheid van C₆₀ en dederivaten van C₆₀ bij herhaaldelijk gebruik is nog niet (overtuigend) aangetoond [86, 87, 94-96]. Een studie met ratten laat bijvoorbeeld zien dat C₆₀ lang in het lichaam blijft (met name in de lever) waar het kan ophopen en mogelijk tot schadelijke gezondheidseffecten kan leiden bij herhaaldelijk gebruik [95]:

“When in circulation, fullerene C60 was rapidly cleared from the blood and retained primarily in the liver and spleen. These data support the hypothesis that fullerene C60 accumulates in the body following repeated exposure and therefore increase the concern for potential to induce detrimental health effects following exposure.”

Een derivaat van C₆₀ dat wateroplosbaar is laat schadelijke en dodelijke effecten bij de foetus van een muis zien wanneer het bij het zwangere vrouwtje wordt geïnjecteerd [96]:

“C60 was clearly distributed into the yolk sac and embryos by intraperitoneal administration to pregnant mice at 50 mg/kg and had a harmful effect on both conceptuses by microscopical evaluation. This in vivo and in vitro action on embryogenesis is a novel and seriously harmful activity of C60.”

Verder kunnen met name wateroplosbare derivaten van C₆₀, door het gebruik ervan in cosmetica, in het afvalwater en milieu terecht komen [38, 97]. Zeker wanneer het gebruik ervan zou toenemen. Onduidelijk is wat daar de effecten van zijn [98].

Tot slot is de kwaliteit van het eindproduct afhankelijk van de zuiverheid. Er worden weleens onzuiverheden gevonden die toxische effecten kunnen hebben. Bijvoorbeeld het achterblijven van het oplosmiddel tetrahydrofuran (THF) [99]. Zuiverheidscriteria waaraan voldaan moet worden ontbreken op dit moment [100]. Er zijn dus nog een aantal nadelen en onduidelijkheden die verder uitgezocht of verholpen moeten worden.

Referenties

Kroto HW, Heath JR, O’Brien SC, Curl RF, Smalley RE. C60: Buckminsterfullerene. Nature 1985; 318(6042):162-3.
Rondags A, Yuen WY, Jonkman MF, Horváth B. Fullerene C60 with cytoprotective and cytotoxic potential: prospects as a novel treatment agent in Dermatology? Exp Dermatol. 2017 Mar;26(3):220-224.
Krätschmer W, Lamb L, Fostiropoulos K. Solid C60: a new form of carbon. Nature 1990; 347, 354–358.
Nobelprize.org/prizes/chemistry/1996/press-release/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Bosi S, Da Ros T, Spalluto G, Prato M. Fullerene derivatives: an attractive tool for biological applications. Eur J Med Chem. 2003 Nov-Dec;38(11-12):913-23.
Mashino T, Shimotohno K, Ikegami N, Nishikawa D, Okuda K, Takahashi K, Nakamura S, Mochizuki M. Human immunodeficiency virus-reverse transcriptase inhibition and hepatitis C virus RNA-dependent RNA polymerase inhibition activities of fullerene derivatives. Bioorg Med Chem Lett. 2005 Feb 15;15(4):1107-9.
Shoji M, Takahashi E, Hatakeyama D, Iwai Y, Morita Y, Shirayama R, Echigo N, Kido H, Nakamura S, Mashino T, Okutani T, Kuzuhara T. Anti-influenza activity of c60 fullerene derivatives. PLoS One. 2013 Jun 13;8(6):e66337.
Liao S, Liu G, Tan B, Qi M, Li J, Li X, Zhu C, Huang J, Yin Y, Tang Y. Fullerene C60 Protects Against Intestinal Injury from Deoxynivalenol Toxicity by Improving Antioxidant Capacity. Life (Basel). 2021 May 27;11(6):491.
Chistyakov VA, Smirnova YO, Prazdnova EV, Soldatov AV. Possible mechanisms of fullerene C₆₀ antioxidant action. Biomed Res Int. 2013;2013:821498.
Ma H, Zhao J, Meng H, Hu D, Zhou Y, Zhang X, Wang C, Li J, Yuan J, Wei Y. Carnosine-Modified Fullerene as a Highly Enhanced ROS Scavenger for Mitigating Acute Oxidative Stress. ACS Appl Mater Interfaces. 2020 Apr 8;12(14):16104-16113.
Horie M, f*ckuhara A, Saito Y, Yoshida Y, Sato H, Ohi H, Obata M, Mikata Y, Yano S, Niki E. Antioxidant action of sugar-pendant C60 fullerenes. Bioorg Med Chem Lett. 2009 Oct 15;19(20):5902-4.
Bioactivec60.com/c60-and-enhanced-immune-function/ Geraadpleegd: 3 augustus
Cao G, Alessio HM, Cutler RG. Oxygen-radical absorbance capacity assay for antioxidants. Free Radic Biol Med. 1993 Mar;14(3):303-11.
Cao G, Verdon CP, Wu AH, Wang H, Prior RL. Automated assay of oxygen radical absorbance capacity with the COBAS FARA II. Clin Chem. 1995 Dec;41(12 Pt 1):1738-44.
Ou B, Hampsch-Woodill M, Prior RL. Development and validation of an improved oxygen radical absorbance capacity assay using fluorescein as the fluorescent probe. J Agric Food Chem. 2001 Oct;49(10):4619-26.
Prior RL. Oxygen radical absorbance capacity (ORAC): New horizons in relating dietary antioxidants/bioactives and health benefits. Journal of Functional Foods. Volume 18, Part B, October 2015, Pages 797-810.
EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA); Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to various food(s)/food constituent(s) and protection of cells from premature aging, antioxidant activity, antioxidant content and antioxidant properties, and protection of DNA, proteins and lipids from oxidative damage pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Journal 2010; 8(2):1489.
Globalhealing.com/products/supercharged-c60 Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Myvitalc.com/ess60-c60-olive-oil/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Crackaging.nl/c-4399011/c60-olien/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022 (gebroken link)
Naturalc60.nl/nl/collections/c60-olive-oil Geraadpleegd: 3 augustus 2022 (gebroken link)
Shopc60.com/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
C60oliveoil.nl/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Nanogenesislabs.com/products/eon-c60 Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Myvitalc.com/hair-gel-set/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Myvitalc.com/product/myvitalc-face-serum/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
C60evo.com/shop/skin-care/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Purec60oliveoil.com/products/c60-face-mask-50ml-made-with-organic-ingredients Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Shopc60.com/c60-pets/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
C60evo.com/shop/organic-pet-oils-category/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
myvitalc.com/myvitalpets-ess60-c60-olive-oil/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Sesres.com/10-health-benefits-of-c60/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Sesres.com/c60-benefits-and-faq/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Sesres.com/7-ways-c60-can-improve-your-athletic-performance/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Naturalc60.nl/nl/pages/benefits-of-use Geraadpleegd: 3 augustus 2022 (gebroken link)
C60evo.com/benefits/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Heavenlynaturalproducts.com/blogs/news/c60-body-pain Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Benn TM, Westerhoff P, Herckes P. Detection of fullerenes (C60 and C70) in commercial cosmetics. Environ Pollut. 2011 May;159(5):1334-42.
Sharifi-Rad M, Anil Kumar NV, Zucca P, Varoni EM, Dini L, Panzarini E, Rajkovic J, Tsouh Fokou PV, Azzini E, Peluso I, Prakash Mishra A, Nigam M, El Rayess Y, Beyrouthy ME, Polito L, Iriti M, Martins N, Martorell M, Docea AO, Setzer WN, Calina D, Cho WC, Sharifi-Rad J. Lifestyle, Oxidative Stress, and Antioxidants: Back and Forth in the Pathophysiology of Chronic Diseases. Front Physiol. 2020 Jul 2;11:694.
Valko M, Leibfritz D, Moncol J, Cronin MT, Mazur M, Telser J. Free radicals and antioxidants in normal physiological functions and human disease. Int J Biochem Cell Biol. 2007;39(1):44-84.
Jayedi A, Rashidy-Pour A, Parohan M, Zargar MS, Shab-Bidar S. Dietary Antioxidants, Circulating Antioxidant Concentrations, Total Antioxidant Capacity, and Risk of All-Cause Mortality: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Observational Studies. Adv Nutr. 2018 Nov 1;9(6):701-716.
Aune D, Keum N, Giovannucci E, Fadnes LT, Boffetta P, Greenwood DC, Tonstad S, Vatten LJ, Riboli E, Norat T. Dietary intake and blood concentrations of antioxidants and the risk of cardiovascular disease, total cancer, and all-cause mortality: a systematic review and dose-response meta-analysis of prospective studies. Am J Clin Nutr. 2018 Nov 1;108(5):1069-1091.
Martens LG, Luo J, Willems van Dijk K, Jukema JW, Noordam R, van Heemst D. Diet-Derived Antioxidants Do Not Decrease Risk of Ischemic Stroke: A Mendelian Randomization Study in 1 Million People. J Am Heart Assoc. 2021 Dec 7;10(23):e022567.
Luo J, le Cessie S, van Heemst D, Noordam R. Diet-Derived Circulating Antioxidants and Risk of Coronary Heart Disease: A Mendelian Randomization Study. J Am Coll Cardiol. 2021 Jan 5;77(1):45-54.
Yu Z, Zhang F, Xu C, Wang Y. Association between Circulating Antioxidants and Longevity: Insight from Mendelian Randomization Study. Biomed Res Int. 2022 Jan 29;2022:4012603.
Bjelakovic G, Nikolova D, Gluud LL, Simonetti RG, Gluud C. Antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Mar 14;2012(3):CD007176.
Evans JR, Lawrenson JG. Antioxidant vitamin and mineral supplements for preventing age-related macular degeneration. Cochrane Database Syst Rev. 2017 Jul 30;7(7):CD000253.
Myung SK, Ju W, Cho B, Oh SW, Park SM, Koo BK, Park BJ; Korean Meta-Analysis Study Group. Efficacy of vitamin and antioxidant supplements in prevention of cardiovascular disease: systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ. 2013 Jan 18;346:f10.
Ye Y, Li J, Yuan Z. Effect of antioxidant vitamin supplementation on cardiovascular outcomes: a meta-analysis of randomized controlled trials. PLoS One. 2013;8(2):e56803.
Forman HJ, Zhang H. Targeting oxidative stress in disease: promise and limitations of antioxidant therapy. Nat Rev Drug Discov. 2021 Sep;20(9):689-709.
Sadowska-Bartosz I, Bartosz G. Effect of antioxidants supplementation on aging and longevity. Biomed Res Int. 2014;2014:404680.
Kato S, Taira H, Aoshima H, Saitoh Y, Miwa N. Clinical evaluation of fullerene-C60 dissolved in squalane for anti-wrinkle cosmetics. J Nanosci Nanotechnol. 2010 Oct;10(10):6769-74.
Inui S, Aoshima H, Nishiyama A, Itami S. Improvement of acne vulgaris by topical fullerene application: unique impact on skin care. Nanomedicine. 2011 Apr;7(2):238-41.
Andrievsky GV, Zhmuro AV, Zabobonina LV. First clinical case of treatment of patient (volunteer) with rectal adenocarcinoma by hydrated fullerenes: natural course of the disease or non-specific anticancer activity. The Electrochemical Society Interface (197th Meeting, May 14-18, 2000, Toronto, Ontario, Canada), Abs. 700.
Mousavi SZ, Nafisi S, Maibach HI. Fullerene nanoparticle in dermatological and cosmetic applications. Nanomedicine. 2017 Apr;13(3):1071-1087.
Chistyakov VA, Smirnova YO, Prazdnova EV, Soldatov AV. Possible mechanisms of fullerene C₆₀ antioxidant action. Biomed Res Int. 2013;2013:821498.
Baati T, Bourasset F, Gharbi N, Njim L, Abderrabba M, Kerkeni A, Szwarc H, Moussa F. The prolongation of the lifespan of rats by repeated oral administration of [60]fullerene. Biomaterials. 2012 Jun;33(19):4936-46.
Baati T, Bourasset F, Gharbi N, Njim L, Abderrabba M, Kerkeni A, Szwarc H, Moussa F. Corrigendum to “The prolongation of the lifespan of rats by repeated oral administration of [60] fullerene”. Biomaterials 33(26): 6292-6294.
Youtube.com/watch?v=u2bOzUTC-6I. SES & C60 Evo – New C60 Longevity Study 2020 Delivers Excellent Results. Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Spindler SR. Review of the literature and suggestions for the design of rodent survival studies for the identification of compounds that increase health and life span. Age (Dordr). 2012 Feb;34(1):111-20.
Grohn KJ, Moyer BS, Wortel DC, Fisher CM, Lumen E, Bianchi AH, Kelly K, Campbell PS, Hagrman DE, Bagg RG, Clement J, Wolfe AJ, Basso A, Nicoletti C, Lai G, Provinciali M, Malavolta M, Moody KJ. C60 in olive oil causes light-dependent toxicity and does not extend lifespan in mice. Geroscience. 2021 Apr;43(2):579-591.
Shytikov D, Shytikova I, Rohila D, Kulaga A, Dubiley T, Pishel I. Effect of Long-Term Treatment with C60 Fullerenes on the Lifespan and Health Status of CBA/Ca Mice. Rejuvenation Res. 2021 Oct;24(5):345-353.
Quick KL, Ali SS, Arch R, Xiong C, Wozniak D, Dugan LL. A carboxyfullerene SOD mimetic improves cognition and extends the lifespan of mice. Neurobiol Aging. 2008 Jan;29(1):117-28.
Hwangbo DS, Lee HY, Abozaid LS, Min KJ. Mechanisms of Lifespan Regulation by Calorie Restriction and Intermittent Fasting in Model Organisms. Nutrients. 2020 Apr 24;12(4):1194.
Gao J, Wang Y, Folta KM, Krishna V, Bai W, Indeglia P, Georgieva A, Nakamura H, Koopman B, Moudgil B. Polyhydroxy fullerenes (fullerols or fullerenols): beneficial effects on growth and lifespan in diverse biological models. PLoS One. 2011;6(5):e19976.
Cong W, Wang P, Qu Y, Tang J, Bai R, Zhao Y, Chunying Chen, Bi X. Evaluation of the influence of fullerenol on aging and stress resistance using Caenorhabditis elegans. Biomaterials. 2015 Feb;42:78-86.
Nair A, Morsy MA, Jacob S. Dose translation between laboratory animals and human in preclinical and clinical phases of drug development. Drug Dev Res. 2018 Dec;79(8):373-382.
Myvitalc.com/myvitalc-dosage-calculation/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Sesres.com/top-5-antioxidants-you-should-be-taking/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Dugan LL, Turetsky DM, Du C, Lobner D, Wheeler M, Almli CR, Shen CK, Luh TY, Choi DW, Lin TS. Carboxyfullerenes as neuroprotective agents. Proc Natl Acad Sci U S A. 1997 Aug 19;94(17):9434-9.
Podolski IY, Podlubnaya ZA, Kosenko EA, Mugantseva EA, Makarova EG, Marsagishvili LG, Shpagina MD, Kaminsky YG, Andrievsky GV, Klochkov VK. Effects of hydrated forms of C60 fullerene on amyloid 1-peptide fibrillization in vitro and performance of the cognitive task. J Nanosci Nanotechnol. 2007 Apr-May;7(4-5):1479-85.
Gordon R, Podolski I, Makarova E, Deev A, Mugantseva E, Khutsyan S, Sengpiel F, Murashev A, Vorobyov V. Intrahippocampal Pathways Involved in Learning/Memory Mechanisms are Affected by Intracerebral Infusions of Amyloid-β25-35 Peptide and Hydrated Fullerene C60 in Rats. J Alzheimers Dis. 2017;58(3):711-724.
Vorobyov V, Kaptsov V, Gordon R, Makarova E, Podolski I, Sengpiel F. Neuroprotective effects of hydrated fullerene C60: cortical and hippocampal EEG interplay in an amyloid-infused rat model of Alzheimer’s disease. J Alzheimers Dis. 2015;45(1):217-33.
Pei Y, Cui F, Du X, Shang G, Xiao W, Yang X, Cui Q. Antioxidative nanofullerol inhibits macrophage activation and development of osteoarthritis in rats. Int J Nanomedicine. 2019 Jun 6;14:4145-4155.
Shershakova N, Baraboshkina E, Andreev S, Purgina D, Struchkova I, Kamyshnikov O, Nikonova A, Khaitov M. Anti-inflammatory effect of fullerene C60 in a mice model of atopic dermatitis. J Nanobiotechnology. 2016 Jan 25;14:8.
Lee H, Seok Lee J, Moor KJ, Kim HI, Kim SR, Gim G, Lee J, Kim HH, Fahmy TM, Kim JH, Lee C. Hand-ground fullerene-nanodiamond composite for photosensitized water treatment and photodynamic cancer therapy. J Colloid Interface Sci. 2021 Apr;587:101-109.
Liu Y, Jiao F, Qiu Y, Li W, Qu Y, Tian C, Li Y, Bai R, Lao F, Zhao Y, Chai Z, Chen C. Immunostimulatory properties and enhanced TNF- alpha mediated cellular immunity for tumor therapy by C60(OH)20 nanoparticles. Nanotechnology. 2009 Oct 14;20(41):415102.
Kuznietsova H, Dziubenko N, Herheliuk T, Prylutskyy Y, Tauscher E, Ritter U, Scharff P. Water-Soluble Pristine C60 Fullerene Inhibits Liver Alterations Associated with Hepatocellular Carcinoma in Rat. Pharmaceutics. 2020 Aug 22;12(9):794.
Dong R, Liu M, Huang XX, Liu Z, Jiang DY, Xiao HJ, Geng J, Ren YH, Dai HP. Water-Soluble C60 Protects Against Bleomycin-Induced Pulmonary Fibrosis in Mice. Int J Nanomedicine. 2020 Mar 31;15:2269-2276.
Prylutskyy YI, Vereshchaka IV, Maznychenko AV, Bulgakova NV, Gonchar OO, Kyzyma OA, Ritter U, Scharff P, Tomiak T, Nozdrenko DM, Mishchenko IV, Kostyukov AI. C60 fullerene as promising therapeutic agent for correcting and preventing skeletal muscle fatigue. J Nanobiotechnology. 2017 Jan 13;15(1):8.
Nozdrenko DM, Zavodovskyi DO, Matvienko TY, Zay SY, Bogutska KI, Prylutskyy YI, Ritter U, Scharff P. C60 Fullerene as Promising Therapeutic Agent for the Prevention and Correction of Skeletal Muscle Functioning at Ischemic Injury. Nanoscale Res Lett. 2017 Dec;12(1):115.
Vereshchaka IV, Bulgakova NV, Maznychenko AV, Gonchar OO, Prylutskyy YI, Ritter U, Moska W, Tomiak T, Nozdrenko DM, Mishchenko IV, Kostyukov AI. C60 Fullerenes Diminish Muscle Fatigue in Rats Comparable to N-acetylcysteine or β-Alanine. Front Physiol. 2018 May 15;9:517.
Demir E, Nedzvetsky VS, Ağca CA, Kirici M. Pristine C60 Fullerene Nanoparticles Ameliorate Hyperglycemia-Induced Disturbances via Modulation of Apoptosis and Autophagy Flux. Neurochem Res. 2020 Oct;45(10):2385-2397.
Demir E, Aslan A. Protective effect of pristine C60 fullerene nanoparticle in combination with curcumin against hyperglycemia-induced kidney damage in diabetes caused by streptozotocin. J Food Biochem. 2020 Nov;44(11):e13470.
Demir E. Therapeutic effect of curcumin and C60 fullerene against hyperglycemia-mediated tissue damage in diabetic rat lungs. J Bioenerg Biomembr. 2021 Feb;53(1):25-38.
Kerna NA, Flores JV, Pruitt KD, Nwokorie U, Holets H. The Application of Fullerene Derivatives in Medicine and Specific Endocrinological Conditions. EC Endocrinology and Metabolic Research. 2020 Sep 15; 5.11: 56-66.
Castro E, Hernandez Garcia A, Zavala G, Echegoyen L. Fullerenes in Biology and Medicine. J Mater Chem B. 2017;5(32):6523-6535.
Nozdrenko D, Matvienko T, Vygovska O, Bogutska K, Motuziuk O, Nurishchenko N, Prylutskyy Y, Scharff P, Ritter U. Protective Effect of Water-Soluble C60 Fullerene Nanoparticles on the Ischemia-Reperfusion Injury of the Muscle Soleus in Rats. Int J Mol Sci. 2021 Jun 24;22(13):6812.
Beyaz S, Aslan A, Gok O, Uslu H, Agca CA, Ozercan IH. In vivo, in vitro and in silico anticancer investigation of fullerene C60 on DMBA induced breast cancer in rats. Life Sci. 2022 Feb 15;291:120281.
Myvitalc.com/myvitalc-dosage-calculation/ Geraadpleegd: 3 augustus 2022
Nair AB, Jacob S. A simple practice guide for dose conversion between animals and human. J Basic Clin Pharm. 2016 Mar;7(2):27-31.
Nair A, Morsy MA, Jacob S. Dose translation between laboratory animals and human in preclinical and clinical phases of drug development. Drug Dev Res. 2018 Dec;79(8):373-382.
Đurašević S, Nikolić G, Todorović A, Drakulić D, Pejić S, Martinović V, Mitić-Ćulafić D, Milić D, Kop TJ, Jasnić N, Đorđević J, Todorović Z. Effects of fullerene C60 supplementation on gut microbiota and glucose and lipid homeostasis in rats. Food Chem Toxicol. 2020 Jun;140:111302.
Kolosnjaj J, Szwarc H, Moussa F. Toxicity studies of fullerenes and derivatives. Adv Exp Med Biol. 2007;620:168-80.
Shipkowski KA, Sanders JM, McDonald JD, Walker NJ, Waidyanatha S. Disposition of fullerene C60 in rats following intratracheal or intravenous administration. Xenobiotica. 2019 Sep;49(9):1078-1085.
Tsuchiya T, Oguri I, Yamakoshi YN, Miyata N. Novel harmful effects of [60]fullerene on mouse embryos in vitro and in vivo. FEBS Lett. 1996 Sep 9;393(1):139-45.
Astefanei A, Núñez O, Galceran MT. Analysis of C60-fullerene derivatives and pristine fullerenes in environmental samples by ultrahigh performance liquid chromatography-atmospheric pressure photoionization-mass spectrometry. J Chromatogr A. 2014 Oct 24;1365:61-71.
Johnston HJ, Hutchison GR, Christensen FM, Aschberger K, Stone V. The biological mechanisms and physicochemical characteristics responsible for driving fullerene toxicity. Toxicol Sci. 2010 Apr;114(2):162-82.
Galvan YP, Alperovich I, Zolotukhin P, Prazdnova E, Mazanko M, Belanova A, Chistyakov V. Fullerenes as Anti-Aging Antioxidants. Curr Aging Sci. 2017;10(1):56-67.
Keykhosravi S, Rietveld IB, Couto D, Tamarit JL, Barrio M, Céolin R, Moussa F. [60]Fullerene for Medicinal Purposes, A Purity Criterion towards Regulatory Considerations. Materials (Basel). 2019 Aug 12;12(16):2571.

Wat is en doet het supplement C60? - Over voeding en gezondheid (2024)

Samenvatting en conclusie

1. Fullerenen

2. De ontdekking van C60

3. Er zijn verschillende vormen van C60

4. C60 als antioxidant

4.1 Is C60 172 keer krachtiger dan vitamine C?

4.2 Heeft C60 een ORAC-waarde van 750.000?

5. C60 als supplement en huidverzorgingsproduct

5. 1 C60 als voedingssupplement

5.2 C60 als huidverzorgingsproduct